Nasilje nad starijima, a nasilje nad starijim ženama pogotovo je problem koji nije dovoljno prepoznat i ne pridaje mu se dovoljna pažnja, na globalnom planu, što je problem samo za sebe, naročito u svetlu globalnih demografskih promena koje čine rizik da je ovakvo nasilja sve prisutnije. O ovom fenomenu je javno počelo da se priča tek nedavno, 1975. godine kada je u literaturi po prvi put razmatrano „maltretiranje bakica“ („granny battering“). Iako je nasilje nad starijim ženama javno zdravstveni problem i problem rodne nejednakosti, iako ono predstavlja očigledno kršenje ljudskih prava i može se dokumentovati da ostavlja velike posledice na fizičko i mentalno zdravlje starijih žena, o njemu se danas zapravo veoma malo zna. Većina istraživanja koja se tiču nasilja nad ženama, usredsređena su na žene u reproduktivnog perioda (15–49), dok je podataka o vrstama i obrascima nasilja nad ženama starijim od 50 godina veoma malo. Zahvaljujući tome neke specifične forme nasilja tipične za starije žene, poput finansijskog nasilja ili zapostavljanja, najčešće se ne uzimaju dovoljno u obzir u okviru istraživanja o rodno zasnovanom nasilju. Posledično, i javne politike koje se bave rodno zasnovanim nasiljem ih najčešće previđaju.
Konceptualno gledano, nasilje nad starijim ženama nalazi se na „ničijoj zemlji“ i može se proučavati u okviru proučavanja rodno zasnovanog nasilja koje često ne uzima u obzir specifične forme nasilja i iskustva starijih žena, ali i nasilja nad starijim osobama gde opet često rodna perspektiva nedostaje. Većina istraživanja i kampanja koje se bave nasiljem u porodici najčešće su usmerene na mlađe žene, uprkos podacima iz 2017. godine koji pokazuju da je jedna od sedam starijih žena, odnosno preko 68 miliona starijih žena širom sveta doživelo neki oblik nasilja, a što upućuje na neophodnost usvajanja intersekcionalnog pristupa. Ovo svedoči o tome da društvo fenomenu nasilja nad starijim ženama ne pridaje važnost, pa je neophodno učiniti poseban napor da se fenomen istraži i prepozna njegova intersekcionalna priroda, kako bi i intervencije namenjene prevenciji nasilja bile efikasnije.
Nasilje nad ženama je manifestacija dugotrajnih nejednakosti u društvenoj moći žena i muškaraca, ukorenjeno u društvenim strukturama koje odlikuje nejednak pristup žena i muškaraca različitim resursima i položajima, različitim odgovornostima za porodicu, zajednicu, nejednakostima u javnoj i privatnoj sferi života. Ukorenjeno je, takođe, u patrijarhalnoj kulturi, koju odlikuju norme koje ženama i muškarcima pripisuju različite uloge u društvu. Starije žene su pored ovoga izložene i različitim ejdžističkim predrasudama pa ih to čini još više marginalizovanima. One često imaju u proseku niže obrazovanje, više su izložene siromaštvu, žive duže od muškaraca u proseku ali i provedu više vremena živeći u lošem zdravlju, što povećava verovatnoću invaliditeta i hroničnih bolesti, pa ih zavisnost od drugih, može izložiti većim rizicima od rodno zasnovanog nasilja.
Novija istraživanja ukazuju i da je nasilje nad starijim ženama često samo nastavak nasilja koje je žena trpela tokom životnog ciklusa, pa iako ih još uvek ima malo indikativno je da se u više istraživanja kao najjači prediktor za nasilje nad ženama u starijem životnom dobu, pokazuje nasilje koje je žena pretrpela u detinjstvu. Nedavno istraživanje Crvenog krsta Srbije pokazalo je da je 70,1% žena koje su doživele nasilje u detinjstvu, takođe tokom života doživele partnersko nasilje u odnosu na 42,7% onih koje nisu imale iskustvo nasilja u detinjstvu[1],[2]. Isto istraživanje pokazuje da suprotno uvreženom mišljenju kako opasnost od nasilja dolazi od stranaca, počinioci nepartnerskog fizičkog ili seksualnog nasilja su najčešće relativno bliski svojim žrtvama. Kod starijih žena, 26,8% počinilaca najtežeg incidenta nepartnerskog fizičkog ili seksualnog nasilja bili su prijatelji, poznanici ili komšije, 24,9% rođaci/članovi porodice, 18,7% neko drugi koga su poznavali, dok je samo 15,2% dela izvršeno od strane osobe koju ranije nisu poznavale.
Femicid, kao najekstremniji oblik nasilja nad ženama se najčešće posmatra u sklopu proučavanja partnerskog nasilja, ali ovim se vrlo često previđa da su starije žene zapravo u višem riziku od smrti kao posledice nasilja i da su počinioci neretko deca, i drugi članovi porodice. Podaci iz skoro četrdesetogodišnje statistike iz Ontarija pokazuju da je 67% svih žrtava femicida bilo u penziji i da je četvrtinu ubio neki član porodice (naspram 8% mlađih žena).[3] Druge studije pokazuju da je rizik da će se nasilje nad ženom završiti ubistvom viši za žene starije od 75 godina nego za mlađe žene, kao i da one u proseku imaju više povreda od mlađih žena a da je za počinioce manje verovatno da pokažu kajanje[4].
Sve ovo treba da bude poziv na buđenje, jer govorimo o fenomenu koji je i dalje gotovo u potpunosti skriven od javnosti, delom zahvaljujući tome što se istraživanja uglavnom bave ženama u reproduktivnom periodu, a studija koje posmatraju celo životni ciklus i dalje ima srazmerno malo, a delom jer i same starije žene prikrivaju da trpe nasilje iz različitih razloga, uključujući stid, pomešana osećanja prema zlostavljaču, koji je najčešće partner ili drugi član porodice, ali i činjenica da su često ekonomski ili na drugi način zavisne od njega.
Potrebna su dodatna istraživanja da bi se bolje razumelo kako proces starenja utiče na postojeće odnose moći, pre svega u porodici, ali i u društvu uopšte, a ovo može pomoći da se identifikuju ranjive grupe među starijim ženama, uzimajući u obzir intersekcionalnost – kao što su žene na selu, žene sa dijagnozom demencije i starije žene različitog nivoa obrazovanja, etničke pripadnosti, zdravstvenog statusa, seksualne orijentacije i drugih karakteristika. Naravno, buduća istraživanja moraju napustiti štetnu praksu postavljanja gornje dobne granice za uzorak – koja isključuje starije žene – i imati podatke razvrstane po petogodišnjim kohortama kako bi se lakše sagledale velike razlike u populaciji starijih žena i prepoznali rizici koji rastu sa godinama, poput rizika od nasilja nad osobama sa Alchajmerovom bolešću.
Solidarnost društva sa starijim ženama je neophodna, a ona mora početi od solidarnosti među samim ženama i prepoznavanja da su starije žene i dalje izložene mnogim rizicima koji pogađaju sve žene, uz neke dodatne koji dolaze sa starenjem. Ključno, prepoznavanje rizika od nasilja nad starijim ženama zahteva da se istraži put kojim su starije žene išle kroz život i prepoznavanje faktora koji doprinose nasilju u starijem dobu, a koji se za mlađe žene mogu eliminisati ovde i sada, čime se štiti i njihova budućnost.
[1] https://www.redcross.org.rs/sr/resursi/%C5%A1tampane-publikacije/na-ni%C4%8Dijoj-zemlji-rodno-zasnovano-nasilje-nad-starijim-%C5%BEenama-65plus-u-republici-srbiji/
[2] https://www.redcross.org.rs/media/8062/exploring-violence-against-older-women-in-the-western-balkans-moldova-and-ukraine.pdf
[3] https://www.vawlearningnetwork.ca/our-work/issuebased_newsletters/issue-19/index.html